 |
| Nhà lưu niệm chi bộ Hồng Lĩnh, xã Nhơn Mỹ |
Ngày 3/2/1930, Đảng Cộng sản Việt Nam được thành lập, đây là sự kiện chính trị có ý nghĩa quyết định đối với quá trình phát triển của cách mạng Việt Nam. Vừa mới ra đời, Đảng ta đã lãnh đạo, tổ chức và phát động phong trào đấu tranh của quần chúng công nông rộng khắp, chống thực dân, phong kiến, đặc biệt là cao trào Xô Viết Nghệ Tĩnh vào những năm 1930- 1931. Tuy phong trào bị Pháp đàn áp đẫm máu, nhưng càng nung nấu ý chí căm thù giặc của nhân dân ta.
Những đảng viên cốt cán của Đảng lãnh đạo cao trào Xô Việt Nghệ Tĩnh, lớp hy sinh, lớp bị địch bắt lưu đày ở các nhà lao. Trong số đó, có đồng chí Ngô Đức Đệ, người huyện Can Lộc- Hà Tĩnh, bị bắt kết án tù và đày lên nhà tù Kon Tum. Trong nhà tù, nhà cách mạng Ngô Đức Đệ gặp Huỳnh Đăng Thơ, gọi là Đội Phụng, người con làng Đại An- Nhơn Mỹ, bị địch bắt lính, làm quản lao. Đội Phụng mến mộ, khâm phục tinh thần khẳng khái, chí khí cách mạng kiên cường và tính tình hòa nhã của chính trị phạm Ngô Đức Đệ, còn Ngô Đức Đệ lại cảm tình với Huỳnh Đăng Thơ hiền lành, đối xử tốt với phạm nhân, ông đã dần cảm hóa, giác ngộ Đội Phụng. Chưa đấy 3 tháng sau, ngày 10/9/1930, Huỳnh Đăng Thơ đã được đứng vào hàng ngũ chiến đấu của Đảng Cộng sản. Sự kiện này được Lịch sử Đảng bộ tỉnh Kon Tum ghi nhận: “Huỳnh Đăng Thơ là đảng viên cộng sản đầu tiên được kết nạp vào Đảng Cộng sản Việt Nam ở tỉnh Kon Tum”.
Từ hạt giống đỏ Huỳnh Đăng Thơ, đã nhanh chóng phát triển một số đảng viên trong nhà tù, cuối tháng 9/1930, chi bộ Đảng nhà tù Kon Tum được thành lập, lúc đầu do đồng chí Ngô Đức Đệ làm Bí thư, vài tháng sau ông bận công việc phát triển tổ chức Đảng ra đường phố, nên giao trọng trách cho Huỳnh Đăng Thơ làm Bí thư chi bộ. Sự ra đời chi bộ nhà tù Kon Tum thể hiện tinh thần chủ động, sáng tạo, đầy bản lĩnh chính trị của nhà cách mạng Ngô Đức Đệ và các đồng chí của mình, mở ra bước phát triển mới trong hoàn cảnh đặc biệt tưởng chừng bế tắt. Từ trong nhà tù đế quốc, lý tưởng của của Đảng Cộng sản được truyền bá và lan tỏa khắp nơi.
Khoảng tháng 3/1931, cơ sở Đảng trong nhà tù Kon Tum bị vỡ, Huỳnh Đăng Thơ cùng một số đồng chí của ông bị địch bắt tống giam, dùng nhiều cực hính tra tấn, nhưng không khuất phục được ý chí của người cộng sản. Huỳnh Đăng Thơ đã tuyệt thực dài ngày để đấu tranh, như xác nhận của nhà cách mạng Ngô Đức Đệ: “Trong khi bị địch bắt, đồng chí Thơ đã nêu cao dũng khí cách mạng, kiên quyết đấu tranh chống mọi âm mưu khai thác của địch, bằng cuộc tuyệt thực 21 ngày ròng rã, làm tròn nhiệm vụ dập tắt các đầu mối, bảo tồn số đảng viện còn lại trong chi bộ…”
Dù không tìm ra chứng cứ, nhưng thực dân Pháp vẫn kết án Huỳnh Đăng Thơ 3 năm tù và đày vào nhà lao Buôn Mê Thuột. Tại đây, ông được nhà cách mạng Phan Đăng Lưu, một chính trị phạm dìu đắt, giúp đỡ, giao nhiệm vụ tiếp tục hoạt động. Cuối năm 1934, mãn hạn tù, địch đưa Huỳnh Đăng Thơ về quê quản thúc. Vận dụng kinh nghiệm hoạt động trong nhà tù và biết nghề bốc thuốc chữa bệnh cho dân mà Huỳnh Đăng Thơ đi lại, vận động, giác ngộ một số thanh niên tiến bộ ở các làng Đại An, Đại Bình (An Nhơn), Thủ Thiện, An Vinh ( Bình Khê) để phát triển đảng viên, trong đó có hai người em ruột của ông là Huỳnh Đăng Chi, Huỳnh Đăng Bảng. Đồng thời liên hệ với tổ chức Đảng ở La Hai, trong đó có Huỳnh Liễu là bạn tù với ông để phối hợp hoạt động.
Ngày 20/10/1936, tại Hòn Chùa Đại An- Nhơn Mỹ, một chi bộ Đảng đã được thành lập, chi bộ đầu tiên của ba huyện An Nhơn, Bình Khê và Phù Cát, lấy tên Hồng Lĩnh, ngọn núi ở Hà Tĩnh, cái nôi của cao trào Xô Viết Nghệ Tĩnh. Lúc đầu chi bộ có 7 đảng viên, Huỳnh Đăng Thơ là người sáng lập, nhưng vì tuổi cao và bị địch theo dõi, quản thúc nên không làm Bí thư mà làm cố vấn, đồng chí Nguyễn Mân, tức thầy giáo Triết được cử làm Bí thư, Nguyễn Thành Mẫn làm Phó Bí thư chi bộ.
Chi bộ đề ra chương trình hoạt động: Một là, đẩy mạnh phát triển đảng viên, đồng thời ra sức xây dựng các tổ chức quần chúng để tập hợp rộng rãi nông dân và thợ thủ công. Hai là, Giáo dục chính trị quần chúng, phát động quần chúng tham gia các cuộc đấu tranh đòi các quyền tự do, dân chủ, chống sưu cao thuế nặng. Ba là, phân công người đi Huế để liên lạc với Xứ ủy lâm thời, giữ vững liên lạc với nóm đảng viên cũ ở La Hai- Phú Yên.
Cùng với việc nhanh chóng phát triển đảng viên, phát triển tổ chức Đảng trong khu vực, trong điều kiện hoạt động bí mật nhưng đầu năm 1937, Huỳnh Đăng Thơ đã liên lạc được Xứ ủy lâm thời và khoảng tháng 4/1937, ông đã thay mặt chi bộ Hồng Lĩnh ra Huế dự cuộc họp cán bộ các tỉnh miền Trung. Trong cuộc họp, Xứ ủy lâm thời chính thức công nhận, giao trách nhiệm cho chi bộ Hồng Lĩnh xây dựng hệ thống tổ chức Đảng và phong trào toàn tỉnh Bình Định (LS Đảng bộ Bình Định 1930-1945).
Thời kỳ này một số tổ chức Đảng trong tỉnh ra đời sớm bị vỡ chưa kịp khôi phục, nên vai trò của chi bộ Hồng Lĩnh rất qua trọng. Đến cuối năm 1938, số đảng viên của ba huyện An Nhơn, Bình Khê và Phù Cát lên tới 35 đồng chí. Lập thêm ba tổ đảng Cảnh Hàng, An Thái và nam Phù Cát. Theo chủ trương của trên, số đảng viên ở Bình Khê được tách ra thành lập một chi bô mới, do đồng chí Nguyễn Văn làm Bí thư. Tuy nhiên, đảng viên hai huyện An Nhơn và Bình Khê vẫn hoạt động chung.
Cũng thời gian trên, Xứ ủy lâm thời Trung kỳ chỉ định Tỉnh ủy lâm thời Bình Định, gốm các đồng chí Nguyễn Văn, Nguyễn Thành Mẫn, Huỳnh Đăng Chi (em ruột Huỳnh Đăng Thơ) đều là đảng viên của chi bộ Hồng Lĩnh, do đồng chí Nguyễn văn làm Bí thư. Cũng cuối năm 1973, Xứ ủy lâm thời Trung kỳ cho phép thành lập Ban Cán sự Đảng liên tỉnh: Bình Đình, Quảng Ngãi và Phú Yên, do đồng chí Nguyễn Trí làm Bí thư, đồng chí Nguyễn Văn được tham gia Ban Cán sự liên tỉnh.
Hoạt động tích cực, có hiệu quả của chi bộ Hồng Lĩnh trong thời kỳ này đã góp phần không nhỏ dẫn đến thành lập Tỉnh ủy lâm thời Bình Định và Ban Cán sự Đảng liên tỉnh. Thực sự tạo điều kiện cho phong trào đấu tranh công khai, hợp pháp phát triển mạnh mẽ trong năm 1938. Tại An Nhơn, nổi lên là cuộc bãi công của hơn 500 thợ dệt thủ công của hảng dệt Thái Phát, lôi cuốn hàng ngàn thợ dệt của 4 hảng dệt khác ở An Thái- Nhơn Phúc, đấu tranh đòi chủ xưởng không được sa thải, đánh dập công nhân, đòi tăng lương, giảm giờ làm…Cùng với nhiều cuộc đấu tranh khác của tầng lớp công- nông và tiểu thương tiểu chủ ở Đập Đá, Trường Định, Đại An,v.v…đã đưa phong trào đấu tranh của đông đảo nhân dân lao động đòi giảm thuế, đòi quân cấp công điền công bằng hơn, đòi cải cách hương chính…
Qua các phong trào đấu tranh cách mạng của quần chúng đã xuất hiện nhiều nhân tố tịch cực, nhất là thanh niên. Giữa năm 1938, tại Hương Sơn (Bình Khê), Tỉnh ủy lâm thời Bình Đình cho phép thành lập Đoàn thanh niên dân chủ An- Bình (An Nhơn- Bình Khê), nòng cốt là những đảng viên và thanh niên tiến bộ của hai huyện An Nhơn và Bình Khê, Để giữ thế hợp pháp, Đoàn lấy tên là Hội Bóng đá An Bình. Nhiều hoạt động hợp pháp của tuổi trẻ như tổ chức giao hữu bóng đá, những buổi cắm trại ở các di tích lịch sử, nơi danh lam thắng cảnh để tìm hiểu lịch sử địa phương, tổ chức đọc sách báo tiến bộ, phổ biến các bài ca cách mạng…Qua đó nâng dần ý thức giác ngộ giai cấp, nung nấu lòng yêu nước, yêu cách mạng trong lực lượng trẻ.
Trong các năm 1937-1938, Tỉnh ủy lâm thời Bình Định đã liên tiếp mở các lớp huấn luyện chính trị ngắn ngày tại Đại An (Nhơn Mỹ), Thủ Thiện (Bình Nghi), giúp cán bộ, đảng viên và quần chúng cốt cán nắm được đường lối, chính sách mới của Đảng trong cuộc vận động dân chủ Đông Dương.
Bước sang năm 1939, chiến tranh thế giới lần thứ hai bùng nổ, lợi dụng chiến tranh, thực dân Pháp ra sức phát xít hóa bộ máy cai trị thuộc địa, thẳng tay đàn áp phong trào cách mạng, xóa bỏ các tổ chức Đảng và tổ chức quần chúng, ra sức vơ vét của cải tài nguyên để đưa về chính quốc. Tuy số đảng viên chi bộ Hỗng Lĩnh lớp bị địch bắt, lớp chuyển vùng, nhưng vẫn tìm cách liên lạc, tiếp tục hoạt động. Đồng chí Huỳnh Đăng Thơ bí mật chuyển ra hoạt động hợp pháp ở huyện Hoài Ân, trở thành một trong những cán bộ chủ chốt của Hoài Ân. Nhiều đồng chí khác khi ra khỏi nhà tù đã nhanh chóng tập hợp lực lượng chuẩn bị khởi nghĩa giành chính quyền, góp phần cùng cả tỉnh, cả nước làm nên cuộc Cách mạng tháng Tám- 1945 lịch sử.
Vai trò và sự đóng góp của chi bộ Hồng Lĩnh đã được Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bình Định (Tập 1, 1930-1945) ghi nhận: “Sự ra đời và những hoạt động phong phú của Đảng bộ Hồng Lĩnh là một đóng góp quan trọng với phong trào cách mạng tỉnh Bình Định trong những năm 1936- 1936”.
Từ hạt giống đỏ Huỳnh Đăng Thơ, đã nhanh chóng phát triển một số đảng viên trong nhà tù, cuối tháng 9/1930, chi bộ Đảng nhà tù Kon Tum được thành lập, lúc đầu do đồng chí Ngô Đức Đệ làm Bí thư, vài tháng sau ông bận công việc phát triển tổ chức Đảng ra đường phố, nên giao trọng trách cho Huỳnh Đăng Thơ làm Bí thư chi bộ. Sự ra đời chi bộ nhà tù Kon Tum thể hiện tinh thần chủ động, sáng tạo, đầy bản lĩnh chính trị của nhà cách mạng Ngô Đức Đệ và các đồng chí của mình, mở ra bước phát triển mới trong hoàn cảnh đặc biệt tưởng chừng bế tắt. Từ trong nhà tù đế quốc, lý tưởng của của Đảng Cộng sản được truyền bá và lan tỏa khắp nơi.
Khoảng tháng 3/1931, cơ sở Đảng trong nhà tù Kon Tum bị vỡ, Huỳnh Đăng Thơ cùng một số đồng chí của ông bị địch bắt tống giam, dùng nhiều cực hính tra tấn, nhưng không khuất phục được ý chí của người cộng sản. Huỳnh Đăng Thơ đã tuyệt thực dài ngày để đấu tranh, như xác nhận của nhà cách mạng Ngô Đức Đệ: “Trong khi bị địch bắt, đồng chí Thơ đã nêu cao dũng khí cách mạng, kiên quyết đấu tranh chống mọi âm mưu khai thác của địch, bằng cuộc tuyệt thực 21 ngày ròng rã, làm tròn nhiệm vụ dập tắt các đầu mối, bảo tồn số đảng viện còn lại trong chi bộ…”
Dù không tìm ra chứng cứ, nhưng thực dân Pháp vẫn kết án Huỳnh Đăng Thơ 3 năm tù và đày vào nhà lao Buôn Mê Thuột. Tại đây, ông được nhà cách mạng Phan Đăng Lưu, một chính trị phạm dìu đắt, giúp đỡ, giao nhiệm vụ tiếp tục hoạt động. Cuối năm 1934, mãn hạn tù, địch đưa Huỳnh Đăng Thơ về quê quản thúc. Vận dụng kinh nghiệm hoạt động trong nhà tù và biết nghề bốc thuốc chữa bệnh cho dân mà Huỳnh Đăng Thơ đi lại, vận động, giác ngộ một số thanh niên tiến bộ ở các làng Đại An, Đại Bình (An Nhơn), Thủ Thiện, An Vinh ( Bình Khê) để phát triển đảng viên, trong đó có hai người em ruột của ông là Huỳnh Đăng Chi, Huỳnh Đăng Bảng. Đồng thời liên hệ với tổ chức Đảng ở La Hai, trong đó có Huỳnh Liễu là bạn tù với ông để phối hợp hoạt động.
Ngày 20/10/1936, tại Hòn Chùa Đại An- Nhơn Mỹ, một chi bộ Đảng đã được thành lập, chi bộ đầu tiên của ba huyện An Nhơn, Bình Khê và Phù Cát, lấy tên Hồng Lĩnh, ngọn núi ở Hà Tĩnh, cái nôi của cao trào Xô Viết Nghệ Tĩnh. Lúc đầu chi bộ có 7 đảng viên, Huỳnh Đăng Thơ là người sáng lập, nhưng vì tuổi cao và bị địch theo dõi, quản thúc nên không làm Bí thư mà làm cố vấn, đồng chí Nguyễn Mân, tức thầy giáo Triết được cử làm Bí thư, Nguyễn Thành Mẫn làm Phó Bí thư chi bộ.
Chi bộ đề ra chương trình hoạt động: Một là, đẩy mạnh phát triển đảng viên, đồng thời ra sức xây dựng các tổ chức quần chúng để tập hợp rộng rãi nông dân và thợ thủ công. Hai là, Giáo dục chính trị quần chúng, phát động quần chúng tham gia các cuộc đấu tranh đòi các quyền tự do, dân chủ, chống sưu cao thuế nặng. Ba là, phân công người đi Huế để liên lạc với Xứ ủy lâm thời, giữ vững liên lạc với nóm đảng viên cũ ở La Hai- Phú Yên.
Cùng với việc nhanh chóng phát triển đảng viên, phát triển tổ chức Đảng trong khu vực, trong điều kiện hoạt động bí mật nhưng đầu năm 1937, Huỳnh Đăng Thơ đã liên lạc được Xứ ủy lâm thời và khoảng tháng 4/1937, ông đã thay mặt chi bộ Hồng Lĩnh ra Huế dự cuộc họp cán bộ các tỉnh miền Trung. Trong cuộc họp, Xứ ủy lâm thời chính thức công nhận, giao trách nhiệm cho chi bộ Hồng Lĩnh xây dựng hệ thống tổ chức Đảng và phong trào toàn tỉnh Bình Định (LS Đảng bộ Bình Định 1930-1945).
Thời kỳ này một số tổ chức Đảng trong tỉnh ra đời sớm bị vỡ chưa kịp khôi phục, nên vai trò của chi bộ Hồng Lĩnh rất qua trọng. Đến cuối năm 1938, số đảng viên của ba huyện An Nhơn, Bình Khê và Phù Cát lên tới 35 đồng chí. Lập thêm ba tổ đảng Cảnh Hàng, An Thái và nam Phù Cát. Theo chủ trương của trên, số đảng viên ở Bình Khê được tách ra thành lập một chi bô mới, do đồng chí Nguyễn Văn làm Bí thư. Tuy nhiên, đảng viên hai huyện An Nhơn và Bình Khê vẫn hoạt động chung.
Cũng thời gian trên, Xứ ủy lâm thời Trung kỳ chỉ định Tỉnh ủy lâm thời Bình Định, gốm các đồng chí Nguyễn Văn, Nguyễn Thành Mẫn, Huỳnh Đăng Chi (em ruột Huỳnh Đăng Thơ) đều là đảng viên của chi bộ Hồng Lĩnh, do đồng chí Nguyễn văn làm Bí thư. Cũng cuối năm 1973, Xứ ủy lâm thời Trung kỳ cho phép thành lập Ban Cán sự Đảng liên tỉnh: Bình Đình, Quảng Ngãi và Phú Yên, do đồng chí Nguyễn Trí làm Bí thư, đồng chí Nguyễn Văn được tham gia Ban Cán sự liên tỉnh.
Hoạt động tích cực, có hiệu quả của chi bộ Hồng Lĩnh trong thời kỳ này đã góp phần không nhỏ dẫn đến thành lập Tỉnh ủy lâm thời Bình Định và Ban Cán sự Đảng liên tỉnh. Thực sự tạo điều kiện cho phong trào đấu tranh công khai, hợp pháp phát triển mạnh mẽ trong năm 1938. Tại An Nhơn, nổi lên là cuộc bãi công của hơn 500 thợ dệt thủ công của hảng dệt Thái Phát, lôi cuốn hàng ngàn thợ dệt của 4 hảng dệt khác ở An Thái- Nhơn Phúc, đấu tranh đòi chủ xưởng không được sa thải, đánh dập công nhân, đòi tăng lương, giảm giờ làm…Cùng với nhiều cuộc đấu tranh khác của tầng lớp công- nông và tiểu thương tiểu chủ ở Đập Đá, Trường Định, Đại An,v.v…đã đưa phong trào đấu tranh của đông đảo nhân dân lao động đòi giảm thuế, đòi quân cấp công điền công bằng hơn, đòi cải cách hương chính…
Qua các phong trào đấu tranh cách mạng của quần chúng đã xuất hiện nhiều nhân tố tịch cực, nhất là thanh niên. Giữa năm 1938, tại Hương Sơn (Bình Khê), Tỉnh ủy lâm thời Bình Đình cho phép thành lập Đoàn thanh niên dân chủ An- Bình (An Nhơn- Bình Khê), nòng cốt là những đảng viên và thanh niên tiến bộ của hai huyện An Nhơn và Bình Khê, Để giữ thế hợp pháp, Đoàn lấy tên là Hội Bóng đá An Bình. Nhiều hoạt động hợp pháp của tuổi trẻ như tổ chức giao hữu bóng đá, những buổi cắm trại ở các di tích lịch sử, nơi danh lam thắng cảnh để tìm hiểu lịch sử địa phương, tổ chức đọc sách báo tiến bộ, phổ biến các bài ca cách mạng…Qua đó nâng dần ý thức giác ngộ giai cấp, nung nấu lòng yêu nước, yêu cách mạng trong lực lượng trẻ.
Trong các năm 1937-1938, Tỉnh ủy lâm thời Bình Định đã liên tiếp mở các lớp huấn luyện chính trị ngắn ngày tại Đại An (Nhơn Mỹ), Thủ Thiện (Bình Nghi), giúp cán bộ, đảng viên và quần chúng cốt cán nắm được đường lối, chính sách mới của Đảng trong cuộc vận động dân chủ Đông Dương.
Bước sang năm 1939, chiến tranh thế giới lần thứ hai bùng nổ, lợi dụng chiến tranh, thực dân Pháp ra sức phát xít hóa bộ máy cai trị thuộc địa, thẳng tay đàn áp phong trào cách mạng, xóa bỏ các tổ chức Đảng và tổ chức quần chúng, ra sức vơ vét của cải tài nguyên để đưa về chính quốc. Tuy số đảng viên chi bộ Hỗng Lĩnh lớp bị địch bắt, lớp chuyển vùng, nhưng vẫn tìm cách liên lạc, tiếp tục hoạt động. Đồng chí Huỳnh Đăng Thơ bí mật chuyển ra hoạt động hợp pháp ở huyện Hoài Ân, trở thành một trong những cán bộ chủ chốt của Hoài Ân. Nhiều đồng chí khác khi ra khỏi nhà tù đã nhanh chóng tập hợp lực lượng chuẩn bị khởi nghĩa giành chính quyền, góp phần cùng cả tỉnh, cả nước làm nên cuộc Cách mạng tháng Tám- 1945 lịch sử.
Vai trò và sự đóng góp của chi bộ Hồng Lĩnh đã được Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bình Định (Tập 1, 1930-1945) ghi nhận: “Sự ra đời và những hoạt động phong phú của Đảng bộ Hồng Lĩnh là một đóng góp quan trọng với phong trào cách mạng tỉnh Bình Định trong những năm 1936- 1936”.
Trần Duy Đức (Cập nhật ngày 02-02-2015) 
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét